Pandemia COVID-19 wraz ze wszystkimi negatywnymi skutkami ekonomicznymi zwiększyła na niespotykaną dotychczas skalę społeczne oczekiwania na większe zaangażowanie sektora publicznego w gospodarkę i pomoc obywatelom.
Skala zaangażowania państwa w życie gospodarcze i społeczne państw ewoluowała historycznie. Przebiegała różnie w poszczególnych gospodarkach czy regionach świata.
Przykładowo w drugiej połowie XIX wieku wydatki rządowe odniesione do PKB w Szwecji, USA i Wielkiej Brytanii kształtowały się na poziomie 6-10 procent średniorocznie. Wiek XX to już wyraźny trend wzrostowy tego wskaźnika – do ok. 40 procent na początku lat 90. w wymienionych krajach.
Ostatnie 30 lat przynoszą względną stabilizację w tym zakresie w gospodarkach rozwiniętych i grupie krajów postkomunistycznych. Natomiast w krajach rozwijających się i gospodarkach o niskich dochodach udział wydatków publicznych w PKB rósł, chociaż osiągał relatywnie niższy poziom. Obecny kryzys pandemiczny istotnie zmieni te tendencje.
Większe oczekiwania obywateli
Problemy te naświetla najnowszy raport EBOR-u (Transition Report 2020-21), wskazując przede wszystkim na historyczne, jak i postpandemiczne mechanizmy i konsekwencje rosnącego zaangażowania sektora publicznego w gospodarce globalnej.
Na wzmocnienie roli gospodarczej państwa w latach poprzedzających pandemię wpłynęły m.in. takie czynniki, jak konsekwencje ekonomiczne i społeczne globalnego kryzysu finansowego, wyzwania związane z ochroną środowiska, wzrost nierówności dochodowych, starzenie się społeczeństw, a także zmiana modelu polityki gospodarczej.
Na zjawiska te i ich efekty dla obecnej sytuacji gospodarek UE zwracają uwagę analitycy Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE) w nowym raporcie „Europa 2050. Siedem głównych ryzyk w epoce post-COVID”. Niekonwencjonalne działania polityki gospodarczej, w szczególności pieniężnej, jakie zapoczątkował kryzys lat 2007-2008, stały się standardem, a pandemia to jeszcze nasili. Konsekwencją jest m.in. zmniejszająca się przestrzeń dla działań polityki państwa.
45 proc. mieszkańców krajów postkomunistycznych akceptuje rosnącą obecność państwa w gospodarce.
Badania ankietowe EBOR wskazują na wzrost społecznej akceptacji dla większego angażowania się państwa w życie gospodarcze. Widać to chociażby na przykładzie regionu państw środkowo- i wschodnioeuropejskich (postkomunistycznych), w których jest dużo inwestycji finansowanych przez EBOR. Według tegorocznej ankiety 45 proc. mieszkańców tych krajów akceptuje rosnącą obecność państwa w gospodarce. Kryzys COVID-19 te tendencje wzmacnia.
W obliczu pandemii i jej dewastujących gospodarkę i życie społeczne skutków wzrosły na niespotykaną dotychczas skalę oczekiwania większego zaangażowania sektora publicznego. To zjawisko dotknęło prawie każdego zakątka ziemi, niezależnie od funkcjonujących tam systemów politycznych.
Odzwierciedla to rosnące zapotrzebowanie obywateli na tzw. uspołecznienie ryzyka, nawet kosztem silnego osłabienia wzrostu całej gospodarki. Wobec globalnej już niepewności w zakresie perspektyw zatrudnienia i kształtowania się sytuacji dochodowej, pojawiło się dążenie do przejęcia przez państwo ryzyka, na jakie narażone są jednostki w normalnie funkcjonującej gospodarce rynkowej.
Badania pokazują, że niższą tolerancję ryzyka przejawiają osoby mniej wykształcone, mniej zarabiające i zatrudnione na niepewnych warunkach. Konsekwencje ekonomiczne pandemii dotykają właśnie najsilniej tej grupy społecznej i zaostrzają zjawisko widocznej już w poprzednich latach polaryzacji społecznej i zawodowej.
Ostatnie analizy amerykańskiego rynku pracy pokazują, że praca świadczona z domu może być wykonywana jedynie w przypadku 1/3 zawodów w USA. Taka praca jest jednocześnie opłacana średnio o 55 proc. lepiej niż pozostałe rodzaje pracy. Pogarszająca się sytuacja materialna pracowników z nisko opłacanych, ale kluczowych dla gospodarki zawodów może mieć nie tylko poważne konsekwencje społeczne i polityczne, ale w krótkim okresie obniży dostępność i jakość wielu świadczonych usług, w tym publicznych.
Ograniczenia monetarne i fiskalne
Możliwości państwa w zakresie większego angażowania się w życie gospodarcze są ograniczone. Istotne są tu dwa czynniki: przestrzeń fiskalna i potencjał administracji rządowej (m.in. dostęp i jakość usług cyfrowych, infrastruktura telekomunikacji, kapitał ludzki). Walka z kryzysem pandemicznym już istotnie ograniczyła możliwości polityk fiskalnej i pieniężnej. A przecież nie znamy jeszcze dalszego rozwoju pandemii i jej skutków ekonomicznych.
Analitycy EBOR, jak i PIE przewidują dalszy wzrost długów państwowych i bilansów banków centralnych w sytuacji, gdy programy stymulacji staną się trwałym elementem polityki gospodarczej. Scenariusz wysokiego zadłużenia może być w pewnym okresie „utrzymywalny”, ale warunkiem są niskie stopy procentowe i niski poziom inwestycji w gospodarkach.
Oznacza to oczywiście perspektywę sekularnej stagnacji w skali międzynarodowej. Pogłębiać ją może spadająca produktywność gospodarek. W warunkach bowiem łatwego i taniego dostępu do finansowania, zwiększa się liczba przedsiębiorstw nisko rentownych, niechętnych wprowadzaniu nowych technologii do procesu produkcyjnego.
W przypadku ewentualnego wzrostu stóp procentowych i większych inwestycji poziom obecnego zadłużenia świata może stać się jednak źródłem słabości dla wzrostu i stabilności finansowej.
W latach 90. XX w. wydawało się, że patent na prowadzenie polityki pieniężnej jest znany. Kraje małe, o otwartej gospodarce i swobodnych przepływach finansowych, powinny zrezygnować z prowadzenia własnej polityki monetarnej i przywiązać kurs swojego pieniądza do zagranicznej waluty dominującej w obrotach handlu zagranicznego. Oczywiście takie rozwiązanie wymagało prowadzenia odpowiedzialnej polityki budżetowej i zaufania rynków finansowych wykluczające raptowny odpływ zagranicznego finansowania.
Jesteśmy świadkami dużych zmian w inwestycjach chińskich przedsiębiorstw na rynku europejskim, nie tylko w ich skali, ale przede wszystkim w strukturze. Prowadzenie działalności gospodarczej na rynku europejskim stało się dla chińskich inwestorów trudniejsze, ale rynek ten jest dla nich wciąż atrakcyjny i perspektywiczny.
Dziś twierdzenie, że żyjemy w szczególnie turbulentnych czasach, czasach narastania nieładu, głębokiego chaosu, można uznać za swego rodzaju truizm. Zewsząd bowiem, zarówno ze świata nauki, praktyki, jak i wielu innych środowisk płyną niemal dramatyczne ostrzeżenia.
Reputacja to najcenniejsze aktywo współczesnego przedsiębiorstwa. Niestety, często budowaną latami można stracić w 10 sekund. Skandale bywają bowiem kosztowniejsze niż straty finansowe – niszczą markę i długoterminową wartość przedsiębiorstwa. Przekonało się o tym wielu prawdziwych gigantów. Jak mniejsi gracze mogą ustrzec się przed ich błędami?
Reputacja to najcenniejsze aktywo współczesnego przedsiębiorstwa. Niestety, często budowaną latami można stracić w 10 sekund. Skandale bywają bowiem kosztowniejsze niż straty finansowe – niszczą markę i długoterminową wartość przedsiębiorstwa. Przekonało się o tym wielu prawdziwych gigantów. Jak mniejsi gracze mogą ustrzec się przed ich błędami?
Reputacja to najcenniejsze aktywo współczesnego przedsiębiorstwa. Niestety, często budowaną latami można stracić w 10 sekund. Skandale bywają bowiem kosztowniejsze niż straty finansowe – niszczą markę i długoterminową wartość przedsiębiorstwa. Przekonało się o tym wielu prawdziwych gigantów. Jak mniejsi gracze mogą ustrzec się przed ich błędami?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Pandemia, problemy z łańcuchami dostaw, przemiany klimatyczne, wojna w Ukrainie i napięcia geopolityczne, a także konkurencja technologiczna (zwłaszcza na rynku samochodów elektrycznych i półprzewodników) postawiły pod znakiem zapytania ideę globalnego wolnego handlu. W efekcie coraz więcej państw i organizacji międzynarodowych wdraża rozwiązania interwencjonistyczne – w tym politykę przemysłową.
Nakładem Instytutu Pileckiego ukazał się pierwszy pełny przekład jednego z najważniejszych dzieł niemieckiej myśli politycznej i ekonomicznej, czyli „Mitteleuropa” pióra Friedricha Naumanna. Mimo że w ogromnej mierze dotyczy ono Polski, w naszym języku znane było dotąd jedynie z licznych analogii, fragmentów i streszczeń. Teraz otrzymaliśmy je w bardzo komunikatywnym tłumaczeniu Kamila Markiewicza, wraz z opracowaniem i wstępem wybitnego niemcoznawcy prof. Grzegorza Kucharczyka.
Polska ma dzisiaj już ponad 500 ton złota, a jego udział w rezerwach przekroczył 20 proc. – poinformował Narodowy Bank Polski 24 kwietnia 2025 r. Obecne rezerwy są niemal 5-krotnie wyższe niż siedem lat temu.
Przemówienie prof. Adama Glapińskiego wygłoszone 16 kwietnia 2025 r. na uroczystości z okazji emisji monet Tysiąclecie Koronacji Bolesława Chrobrego oraz wręczenia Odznaki Honorowej „Za zasługi dla bankowości Rzeczypospolitej Polskiej” i „Medali za Długoletnią Służbę”.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Odbudowa gospodarcza kraju i opanowanie chaosu walutowego należały do największych wyzwań, jakie stanęły przed władzami niepodległego państwa polskiego w 1918 r. Sanacja gospodarcza zależała zarówno od skutecznie przeprowadzonych reform finansów publicznych i skarbu państwa, jak również od szybkiego wprowadzenia do obiegu nowej, pełnowartościowej polskiej waluty. A to właśnie dobrze zorganizowany aparat skarbowy, sprawny obieg pieniądza i jego stabilna wartość stanowiły podstawę rozwoju ekonomicznego i społecznego odrodzonej Polski.
Chiny nie są już największą montownią świata, z tanią siłą roboczą, czy producentem tanich produktów codziennego użytku. Kraj stał się eksporterem technologii. Mimo wojny handlowej i nałożonych ograniczeń, Chiny coraz śmielszymi krokami wchodzą ze swoimi rozwiązaniami w świat zachodni. Na milion mieszkańców w 2020 r. przypadało tam 1585 badaczy. Jest to trzykrotny wzrost w czasie zaledwie jednej dekady. Chiny inwestują w technologię, a ta zapewnia im coraz większą dominację na świecie.
Na kanwie wspólnej niechęci do dominacji Zachodu Rosja i Chiny budują antyzachodnią koalicję w ramach bloku BRICS+. Jego członkowie od lat starają się zmniejszyć swoją zależność od dolara, ale dopiero zachodnie sankcje nałożone na Rosję po inwazji na Ukrainę przyspieszyły ten proces.
