Czego możemy się nauczyć z koreańskiej katastrofy demograficznej
Wskaźniki urodzeń spadają na całym świecie, lecz nigdzie bardziej niż w Korei. Ten artykuł poddaje analizie, w jaki sposób normy dotyczące płci, kultura pracy i inne cechy społeczne współdziałają ze sobą i powstrzymują płodność w tym kraju pomimo dużych inwestycji w politykę rodzinną.
(@Getty Images)
W miarę jak Korea (Południowa, przyp. red.) stawała się coraz bogatsza, kobiety zyskiwały więcej równych szans z mężczyznami, a rodziny w coraz większym stopniu polegały na dochodach dwóch osób, wydatki rodziny na każde dziecko wzrosły i zepchnęły płodność na nowy minimalny poziom. Ożywienie płodności będzie w najlepszym razie powolne, dopóki polityka, normy dotyczące płci i praktyki pracy równocześnie nie będą wspierać znacznej większości kobiet w łączeniu kariery zawodowej z zakładaniem rodziny.
W Korei w 1960 r. każda kobieta miała w ciągu życia średnio sześcioro dzieci. Liczba ta spadła do nieco poniżej jednego dziecka na kobietę w 2018 r. i z roku na rok dalej spadała, osiągając 0,72 w 2023 r. Od lat 60. XX wieku do połowy pierwszego dziesięciolecia XXI wieku spadek płodności wynikał z tego, że koreańskie kobiety wychodziły za mąż w coraz późniejszym wieku i zmniejszały liczbę dzieci, które miały po ślubie. W tym okresie zdecydowana większość ostatecznie wyszła za mąż i miała co najmniej jedno dziecko. Okres rozpoczynający się pod koniec pierwszej dekady XXI wieku przyniósł zmianę, ponieważ spadek płodności od tego czasu jest w coraz większym stopniu stymulowany przez zamężne kobiety nieposiadające dzieci i kobiety całkowicie rezygnujące z małżeństwa. Ten trend wydaje się utrzymywać w latach 20. XXI wieku, mimo iż dane pozostają trudne do interpretacji z uwagi na pandemię COVID-19.
W wyniku spadku liczby urodzeń populacja Korei zmniejszy się o połowę w ciągu najbliższych sześciu dekad, a osoby starsze (w wieku 65 lat lub starsze) będą stanowić około 58 proc. całkowitej populacji do 2082 roku. W tym czasie wskaźnik obciążenia demograficznego osobami starszymi (stosunek osób w wieku 65 lat i starszych do osób w wieku od 20 do 64 lat) wzrośnie z obecnych 28 proc. do 155 proc. Połączenie malejącej i starzejącej się populacji stanowi ogromne wyzwanie dla utrzymania systemów ubezpieczeń społecznych i standardów życia. Niedobory siły roboczej będą się nasilać, ponieważ emeryci stanowią coraz większą część populacji, a koszty budżetowe opieki zdrowotnej, długoterminowej i emerytur mają wzrosnąć do 2060 roku ponad dwukrotnie do 17,4 proc. PKB.
Goldin (2024) argumentuje, że kraje takie jak Korea mają dziś bardzo niskie wskaźniki dzietności, ponieważ raptownie przeszły do nowoczesności dzięki szybkiemu wzrostowi gospodarczemu, podczas gdy przekonania, wartości i tradycje ich obywateli zmieniały się wolniej. Wynikający z tego kompromis między pracą a życiem rodzinnym stanowi istotę problemu, jednak, jak wskazali Pan i in. (2025), zauważa się tendencję do określania tego zjawiska jako problemu kobiet. Najwyraźniej tak nie jest. W ekonomii rozwiązania graniczne rzadko optymalizują użyteczność. Specjalizacja mężczyzn w roli żywicieli rodziny i kobiet w roli pań domu oznacza zatem ogromną utratę dobrobytu dla obu płci i niewłaściwą alokację kapitału ludzkiego. Nowa książka OECD analizuje, w jaki sposób normy dotyczące płci, kultura pracy i inne cechy społeczne współdziałają i powstrzymują płodność w Korei, pomimo dużych inwestycji w politykę rodzinną (OECD 2025).
Do pewnego stopnia spadek płodności wynika z tego, że młodzi ludzie na całym świecie mają lepszy dostęp do kontroli urodzeń i większą swobodę w korzystaniu z niej, aby żyć tak, jak chcą, z preferowaną liczbą dzieci, co zwiększa dobrobyt zainteresowanych i zmniejsza presję na środowisko. Jednak w kilku krajach, w tym w Korei, młode pokolenia wydają na świat bardzo mało dzieci, mimo że chcą mieć ich więcej, i mimo że społeczeństwo potrzebuje większej liczby dzieci, aby złagodzić konsekwencje szybkiego starzenia się.
Duża różnica w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn, długie godziny i nieelastyczne praktyki pracy są pozostałością po czasach, gdy mężczyźni byli w pełni zaangażowanymi żywicielami rodziny, a kobiety w pełni zaangażowanymi gospodyniami domowymi. Struktury te utrudniają łączenie kariery zawodowej z macierzyństwem, przez co wiele koreańskich matek nadal jest zmuszonych do wybierania rodziny zamiast kariery zawodowej przez dłuższy czas. Przejawia się to w wyraźnym wzorcu zatrudnienia kobiet według wieku w kształcie litery M (zob. wykres). Mężczyzn również dotyczą ograniczenia i nie mają oni innego wyboru, jak tylko stać się żywicielem rodziny. Zmniejsza to dobrostan zarówno mężczyzn, jak i kobiet, a także dochody rodziny. Wynagrodzenie uzależnione od stażu pracy oraz istnienie dualnego rynku pracy prowadzi do utraty dochodów w całym okresie życia w przypadku dłuższej nieobecności na tym rynku. Dawniej, gdy silne normy społeczne nakazywały kobietom wychodzenie za mąż i rodzenie dzieci, a możliwości zawodowe kobiet były ograniczone, z większą łatwością wybierały one rodzinę niż pracę. Wraz z bogaceniem się Korei, kobiety zyskały większą równość szans w edukacji i życiu zawodowym, rodziny w coraz większym stopniu polegają na dochodach dwóch osób, a wydatki rodziny na każde dziecko wzrosły i zepchnęły płodność na nowy minimalny poziom.
Poza ograniczeniami związanymi z budżetem rodzinnym, na dzietność wpływa również fakt, że matki ponoszą większe indywidualne obciążenie zawodowe niż ojcowie, ponieważ decyzje o posiadaniu dziecka zwykle wymagają porozumienia między rodzicami. Znaczenie tego indywidualnego kosztu rodzicielstwa mogło wzrosnąć wraz z rosnącym odsetkiem małżeństw kończących się rozwodem oraz mogło ono zostać zwiększone przez zmianę preferencji. Kiedy koreańskie mężatki pracowały w przeszłości, było to zazwyczaj spowodowane koniecznością, ponieważ dochody ich mężów były zbyt niskie, aby wyżywić rodzinę, lub dlatego, że efektem była znaczna nagroda finansowa. Jednak od początku XXI wieku elastyczność podaży pracy zamężnych kobiet w odpowiedzi na ich własne zarobki i dochody małżonków znacznie spadła, co wskazuje, że preferencje kobiet mogły się zmienić na korzyść kariery.
Koszty bezpośrednie zwiększają utratę dochodów związaną z rodzicielstwem. Podczas gdy wydatki na żywność, odzież i opiekę nad dziećmi spadły jako udział w średnim dochodzie rodziny, wzrost wydatków mieszkaniowych obniżył wskaźniki dzietności we wszystkich państwach OECD, w tym w Korei. Ponadto, ze względu na dualny rynek pracy w Korei, wielu rodziców przeznacza znaczną część swoich dochodów na prywatne korepetycje, aby pomóc dzieciom w awansie, co sprawia, że wydatki na edukację są kolejną poważną przeszkodą w posiadaniu dzieci. W 2023 r. prawie 80 proc. koreańskich uczniów uczęszczało na prywatne korepetycje, na które ich rodzice wydawali średnio około 10 proc. dochodów, które mieli do dyspozycji.
Polityka rodzinna, w tym wczesna edukacja i opieka nad dziećmi, płatne urlopy rodzicielskie i świadczenia rodzinne, mogą ułatwić łączenie kariery zawodowej z rodzicielstwem i częściowo zrekompensować rodzicom koszty związane z posiadaniem i wychowywaniem dzieci. Duża reforma polityczna przeprowadzona w 2013 r. sprawiła, że wszystkie dzieci w wieku przedszkolnym kwalifikowały się do bezpłatnej opieki niezależnie od dochodów rodziców, czemu towarzyszyło wprowadzenie dodatku na opiekę domową dla rodziców decydujących się na opiekę nad dzieckiem w domu. Urlop rodzicielski został również w Korei znacznie wydłużony i z czasem stał się znacznie bardziej korzystny. W rezultacie zarówno czas trwania, jak i wysokość świadczeń, o które mogą ubiegać się rodzice, prezentują się korzystnie w porównaniu do średniej OECD.
Mimo to skutki tej polityki w zakresie zatrudnienia i dzietności kobiet były niezadowalające. Dowody empiryczne sugerują istotny efekt dochodowy, w ramach którego transfery pieniężne oraz dotowane usługi świadczone w naturze przyczyniają się do zwiększenia dochodu rozporządzalnego gospodarstwa domowego, co umożliwia matkom pozostanie w domu. Ważną rolę odgrywają również indywidualne sytuacje i preferencje. Przykładowo, matki mieszkające na obszarach, gdzie dostępna jest wysokiej jakości opieka nad dziećmi, są bardziej skłonne do zwiększenia swojej podaży pracy w odpowiedzi na reformę z 2013 roku. Wpływ polityki rodzinnej na utrzymanie kariery zawodowej będzie prawdopodobnie osłabiony, natomiast efekt dochodowy będzie silniejszy w krajach takich jak Korea, gdzie instytucje rynku pracy utrudniają na początku łączenie kariery zawodowej z posiadaniem dzieci.
Pandemia COVID-19 doprowadziła do odkładania na później małżeństw i rodzenia dzieci, tymczasowo sprawiając, że płodność znalazła się poniżej trendu. Niedawny lekki wzrost liczby małżeństw i urodzeń odzwierciedla efekt nadrabiania zaległości z lat pandemii, ale może również sygnalizować początek odwrócenia trendu, pod wpływem reformy skrócenia czasu pracy wprowadzonej w latach 2018-2021 oraz wzmocnienia polityki rodzinnej w ciągu ostatnich kilku dekad. Jednak ożywienie płodności będzie w najlepszym razie powolne, dopóki polityka, normy dotyczące płci i praktyki pracy nie będą wspierać znacznej większości kobiet w łączeniu pracy zawodowej z życiem rodzinnym.
Jon Parelinssen – Senior Economist at Organisation for Economic Co-Operation and Development (OECD)
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
Na początku października National Bureau of Economic Research (NBER) opublikował dokument roboczy zatytułowany „Why women won” autorstwa Claudii Goldin, podsumowujący niemal dwustuletnią historię nierówności, z którymi mierzą się kobiety w życiu publicznym, głównie na rynku pracy. Niespodziewanie tytuł ten mógłby być też uzasadnieniem tegorocznego komunikatu komitetu przyznającego Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla autorce tej publikacji „za pogłębienie naszej wiedzy na temat sytuacji kobiet na rynku pracy”.
Gospodarcze konsekwencje starzenia się społeczeństw są przedmiotem coraz większej liczby badań. W niniejszym artykule dowodzimy, że konwencjonalna miara wieku produkcyjnego, która tak samo klasyfikuje starość dla każdego pokolenia, nie uwzględnia postępu w dziedzinie zdolności funkcjonalnej pod względem umieralności, niepełnosprawności, siły i funkcji poznawczych, wynikającego ze zdrowego starzenia się. Przyjęcie „prospektywnej” metody pomiaru struktury wiekowej społeczeństwa opartej na przewidywanej liczbie lat dalszego życia sugeruje, że ekonomiczne skutki starzenia się społeczeństw będą mniej dramatyczne, niż szacunki oparte na samej strukturze kohorty.
Niski poziom dzietności oznacza, że w przyszłości zmniejszy się liczba kobiet w wieku rozrodczym, a tym samym liczba nowo narodzonych dzieci. Z czasem uszczupli to populację osób zdolnych podjąć pracę. Jeśli dodać do tego wzrost udziału emerytów w ogólnej populacji, to prostą drogą zmierzamy do wymierania społeczeństwa.
Reputacja to najcenniejsze aktywo współczesnego przedsiębiorstwa. Niestety, często budowaną latami można stracić w 10 sekund. Skandale bywają bowiem kosztowniejsze niż straty finansowe – niszczą markę i długoterminową wartość przedsiębiorstwa. Przekonało się o tym wielu prawdziwych gigantów. Jak mniejsi gracze mogą ustrzec się przed ich błędami?
Reputacja to najcenniejsze aktywo współczesnego przedsiębiorstwa. Niestety, często budowaną latami można stracić w 10 sekund. Skandale bywają bowiem kosztowniejsze niż straty finansowe – niszczą markę i długoterminową wartość przedsiębiorstwa. Przekonało się o tym wielu prawdziwych gigantów. Jak mniejsi gracze mogą ustrzec się przed ich błędami?
Reputacja to najcenniejsze aktywo współczesnego przedsiębiorstwa. Niestety, często budowaną latami można stracić w 10 sekund. Skandale bywają bowiem kosztowniejsze niż straty finansowe – niszczą markę i długoterminową wartość przedsiębiorstwa. Przekonało się o tym wielu prawdziwych gigantów. Jak mniejsi gracze mogą ustrzec się przed ich błędami?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Pandemia, problemy z łańcuchami dostaw, przemiany klimatyczne, wojna w Ukrainie i napięcia geopolityczne, a także konkurencja technologiczna (zwłaszcza na rynku samochodów elektrycznych i półprzewodników) postawiły pod znakiem zapytania ideę globalnego wolnego handlu. W efekcie coraz więcej państw i organizacji międzynarodowych wdraża rozwiązania interwencjonistyczne – w tym politykę przemysłową.
Nakładem Instytutu Pileckiego ukazał się pierwszy pełny przekład jednego z najważniejszych dzieł niemieckiej myśli politycznej i ekonomicznej, czyli „Mitteleuropa” pióra Friedricha Naumanna. Mimo że w ogromnej mierze dotyczy ono Polski, w naszym języku znane było dotąd jedynie z licznych analogii, fragmentów i streszczeń. Teraz otrzymaliśmy je w bardzo komunikatywnym tłumaczeniu Kamila Markiewicza, wraz z opracowaniem i wstępem wybitnego niemcoznawcy prof. Grzegorza Kucharczyka.
Polska ma dzisiaj już ponad 500 ton złota, a jego udział w rezerwach przekroczył 20 proc. – poinformował Narodowy Bank Polski 24 kwietnia 2025 r. Obecne rezerwy są niemal 5-krotnie wyższe niż siedem lat temu.
Przemówienie prof. Adama Glapińskiego wygłoszone 16 kwietnia 2025 r. na uroczystości z okazji emisji monet Tysiąclecie Koronacji Bolesława Chrobrego oraz wręczenia Odznaki Honorowej „Za zasługi dla bankowości Rzeczypospolitej Polskiej” i „Medali za Długoletnią Służbę”.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Odbudowa gospodarcza kraju i opanowanie chaosu walutowego należały do największych wyzwań, jakie stanęły przed władzami niepodległego państwa polskiego w 1918 r. Sanacja gospodarcza zależała zarówno od skutecznie przeprowadzonych reform finansów publicznych i skarbu państwa, jak również od szybkiego wprowadzenia do obiegu nowej, pełnowartościowej polskiej waluty. A to właśnie dobrze zorganizowany aparat skarbowy, sprawny obieg pieniądza i jego stabilna wartość stanowiły podstawę rozwoju ekonomicznego i społecznego odrodzonej Polski.
Chiny nie są już największą montownią świata, z tanią siłą roboczą, czy producentem tanich produktów codziennego użytku. Kraj stał się eksporterem technologii. Mimo wojny handlowej i nałożonych ograniczeń, Chiny coraz śmielszymi krokami wchodzą ze swoimi rozwiązaniami w świat zachodni. Na milion mieszkańców w 2020 r. przypadało tam 1585 badaczy. Jest to trzykrotny wzrost w czasie zaledwie jednej dekady. Chiny inwestują w technologię, a ta zapewnia im coraz większą dominację na świecie.
Na kanwie wspólnej niechęci do dominacji Zachodu Rosja i Chiny budują antyzachodnią koalicję w ramach bloku BRICS+. Jego członkowie od lat starają się zmniejszyć swoją zależność od dolara, ale dopiero zachodnie sankcje nałożone na Rosję po inwazji na Ukrainę przyspieszyły ten proces.
